nadinima's blog

13/03/2015

Akıllı cihazın mı var derdin var?

Mart 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

Cihazın akıllısı nasıl olur ki demeyin. Akıllı bir cihaz, bir bilgisayar gibi diyebiliriz. İçerisinde oyunlar oynayabilir, uygulamalar yükleyebilir, internete girebilir, videolar izleyebilir, verilerinizi depolayabilir veya sosyal ağlarda dolaşabilirsiniz. Bu cihazlar o kadar akıllı ki, konuştuklarınızı anlayıp size yardımcı da olabilir. Örneğin, bir kafede oturuyorsunuz ve şahane bir parça çalıyor, hem de adını bilmediğiniz. Iphone’u çıkarıyorsunuz, Siri’ye çalan şarkıyı soruyorsunuz ve saniyeler içerisinde cevap ekranda. Ses komutları ile, akıllı televizyonları da kontrol etmek mümkün. Kumandayı nereye koymuştum derdine de son.. Kulağa muhteşem geliyor değil mi? Tabii önce ses komut özelliğini etkinleştirmiş olmanız gerekiyor. Haydi biraz canınızı sıkalım. Peki televizyonunuz, sizi dinliyor olabilir mi? “Açıl”, “Kapan” gibi ses komutlarını anlayabilmesi için, tüm konuştuklarınızı da kaydediyor olması gerekiyor değil mi? Aman tanrım yoksa 1984’teki Orwell dünyasına mı yaklaşıyoruz?

Şubat başında The Daily Beast haber sitesinde, Shane Harris tarafından paylaşılan bir yazı gündeme oturmuş durumda. Harris, Samsung SmartTV ile gelen gizlilik sözleşmesini okumuş ve bir kısmını okuyucuları ile paylaşmış. Sözleşmede yer alan metin şöyle diyor: “Kişisel ve hassas konular hakkında konuşurken dikkatli olun. Bu tür bilgiler kaydedilebilir ve üçüncü kişiler ile paylaşılabilir.” Şimdi şunun altını çizelim, Samsung bunu daha iyi hizmet verebilmek için yapıyor; akıllı bir cihaz ses komutlarını ne kadar doğru şekilde anlarsa, kullanıcıyı memnun etmesi kolaylaşır. Samsung yaptığı açıklamada, kullanıcıların ses verilerini şifreli ve güvenli bir şekilde sakladıklarını ve izinsiz kullanımın da mümkün olmadığını söylüyor. Bu açıklama ne kadar kullanıcıları rahatlatır bilinmez. Samsung, toplanan verileri istediği üçüncü kişilerle paylaşma hakkına sahip, paylaşsa ruhumuz bile duymaz. Sesli komut özelliği etkin bir akıllı televizyonunuz varsa, televizyonunuz yanında siz de akıllı davranın ve özel şeyler konuşmayın.

Akıllı olan her cihaza dikkat etmekte fayda var. Örneğin, Microsoft’un Xbox oyun konsolunu da ses komutları ile kontrol etmek mümkün. Microsoft da aynı şekilde, verileri depoluyor ve verilerin gizli ve güvenli tutulduğunu söylüyor. Tabii bu noktada 2014 Noel zamanı, Xbox Live platformuna yapılan sanal saldırıyı unutmamak lazım. Artık verilerimiz ne kadar güvende anlarsınız…

Unutmayın ki akıllı cihazlarda kamera da mevcut. Yani bu cihazlar sizi duyabilir ve hatta görebilir. CNET yazarlarından Bridget Carey diyor ki, bu cihazlara akıllı cihazlar yerine “casus cihazlar” demek daha doğru. Haksız da sayılmaz… Büyük Birader sizi gözetliyor!

13/03/2015

Özgürleştirdiklerimizden misiniz?

Şubat 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

Çoğu insan iş kazalarından dolayı ne yazık ki çeşitli uzuvlarını kaybediyor. Ya da geçirdikleri bir felç sonrası, vücudun çeşitli bölümlerinde hareket kabiliyetini yitiriyorlar. Bu tür durumlarda olan insanlar için hayat daha da zorlaşıyor. Çünkü günlük rutinlerini yerine getirmek artık eskisi kadar kolay olamıyor. Belki de artık özgürce hareket edemiyor, ve diğer insanlara kısmi veya tam bağımlı hale geliyorlar. Kimisi takılan protez kollar veya bacaklar vasıtasıyla hayatlarına devam ediyor. Protez kol veya bacakların insanların hayatını ne kadar kolaylaştırdığı da tartışılır tabii. Acaba gelecek nesil protez kollar nasıl olur, hiç düşündünüz mü? Mesela protez bir kol ile nesneler kavranabilir mi? Veya protez bir kol ile dokunulan bir nesne hissedilebilir mi? Felçli insanların hareket kabiliyetini arttırıcı bir şeyler yapmak mümkün mü? İmkansızı imkanlaştırmak zor, ama neden olmasın?

Biliminsanları, insanların hayatlarını kolaylaştırabilmek ve onlara hareket özgürlüğünü geri verebilmek için çalışmalarını yoğunlaştırmış durumda. Özellikle tıp ve robotik alanında son yıllarda gözlemlenen gelişmeler heyecan verici. Robotik, birçok mühendislik (makine, bilgisayar, elektronik, yazılım, kontrol mühendisliği vb.) alanının buluştuğu bir ortak çalışma alanı. Tıp alanındaki araştırmacılar ile kafa kafaya veren robotikçiler harika işler başarma yolunda ilerliyor. İşte size 2014 senesine damga vuran yeni çalışmalardan birkaç örnek.

Igor Spetic protez kolunu kullanarak dokunduğu nesneyi hissediyor.

Cleveland Veterans Affairs Tıp Merkezi ve Case Western Reserve Üniversitesi’ndeki biliminsanları çarpıcı bir çalışmaya imza attı. Bu çalışmada, hissedebilen protez kollar geliştirildi. Çalışma kapsamında, protez kolları kullanmayı kabul eden iki kişiye (Igor Spetic ve Keith Vonderhuevel) ameliyat yolu ile bu kollar takıldı. Protez kollar üzerine yerleştirilen elektrotlar var. Böylece, kolun üst kısmında bulunan sinirler uyarılıyor, beyine dokunma sinyalleri ulaşıyor ve kişiler dokundukları nesneleri hissedebiliyor. Protez kolları takan iki kişi, test olarak kirazları saplarından ayırmaya çalışıyor. Öncelikle bu kişilerin gözleri kapatılıyor, ve kirazları saplarından ayırmaları bekleniyor. Hissetmeyen protez kollarla bu işi yapmaya kalktıkları zaman, kirazları ne kadar sıkıp sıkmadıklarını anlamadıkları için kirazlar eziliyor. Hissedebilen protez kollarla bu işi yaptıklarında ise, kirazların yumuşaklığını kavrayıp, nerede durmaları gerektiğini bildikleri için başarılı oluyorlar.

Leslie Baugh robotik protez kolu ile topu hareket ettiriyor.

John Hopkins Üniversitesi Uygulamalı Fizik Laboratuvarı’nda ise, biliminsanları düşünce gücüyle kontrol edilebilen robotik protez kollar geliştirdi. Bu çalışma bilim tarihinde bir ilk (!) çünkü iki robotik protez kol düşünce gücüyle aynı anda kontrol edilebiliyor. Robotik protez kolları ilk olarak denemeyi kabul eden kişi ise Leslie Baugh. Baugh iki kolunu da 40 yıl önce geçirdiği bir elektrik kazasında kaybetmiş. Son 10 yılını ise, bu projenin bir parçası olarak geçirmiş. Robotik protez kolların takılması ardından, kollara alışması için kısa bir eğitimden geçmiş, ve sonuç olarak da düşünce gücü ile kolları hareket ettirmeyi başarmış. Örneğin, boş bir bardağı bir raftan alıp, bir üst rafa koyabilmiş. Veya bir topu kavrayıp hareket ettirebilmiş. Henüz geliştirilme aşamasında olan bu kollar, istenilen bir düzeye geldiği zaman, Baugh’un günlük yaşamında kullanılır hale gelecek.

Bu tür teknolojiler felç geçirmiş olan insanlar için de bir hayli önemli. Mevcut olan sinirler bir robot kola bağlanmak için kullanılamıyor çünkü felç yüzünden bu sinirler kullanılamaz durumda. Bunun yerine ise, beyine yerleştirilen parçalar sayesinde, hareket edemeyen bölgelerin tekrar hareket kazanması hedefleniyor. Pittsburgh Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, felçli bir kadının robotik bir kolu düşünce gücüyle kullanmasını sağlayan bir sistem geliştirildi. Bu çalışmanın kahramanı ise Jan Scheuermann. Scheuermann 55 yaşında bir kadın ve sinir dokusunda bozulma sonrasında boyundan aşağısı felçli bir bedene sahip. Pittsburgh Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, Scheuermann’ın beynine iki tane mikroçip yerleştiriyor. Bu mikroçiplerin amacı, yerleştirildiği bölgedeki beyin aktivitesini algılamak ve kaydetmek. Scheuermann’ın tek yapması gereken, takılan robotik kolu ve eli hareket ettirmeyi düşünmek. Araştırmacılar beyin aktivitesini izledikten sonra geliştirdikleri sistem sayesinde, Scheuermann’ın düşünce gücüyle robotik kolu ve eli hareket ettirmesini başarıyorlar. Hatta çalışma esnasında, Scheuermann robotik kolu kullanarak yalnız başına çikolata yemeyi başarıyor. Bu muhteşem bir başarı çünkü boyundan aşağısı felçli olan bir insan için yalnız başına bir şeyi başarabiliyor olmak müthiş bir duygu olmalı.

Scheuermann düşünce gücüyle robotik kolu kullanarak çikolata yiyor.

İnsan denekli araştırma projelerinin başarısı, araştırmacılar kadar araştırmaya yardımcı olmayı kabul eden insanların da başarısı. Birçok ülkede, bu yol vasıtasıyla para kazanmayı hedefleyen insanlar var. Araştırma projeleri, bilim için gönüllü olacak kişiler arıyor ve karşılığında onlara para veriyor. Bazen verilen paralar o kadar ciddi boyutta ki, kişilerin vergi vermesi bile bekleniyor. Örneğin, Amerika’da gönüllü olan kişilerin aldıkları para 600$ üzerinde ise, bu kişiler vergi vermek durumunda. Araştırmalar kapsamında kimi zaman ilaçlar veriliyor, kişiler uyutuluyor, beyinlerine parça yerleştiriliyor vb. Çoğu zaman işler planlandığı gibi gitse de, ters gitse neler olabilir? Belki kişi hastaneden dışarı çıkamaz duruma gelebilir veya kronik hastalıklarla boğuşabilir. Hatta en kötüsü, beklenmeyen yan etkiler oluşur ve kişinin ölümü ile de sonuçlanabilir. Bunların hepsi araştırmaya gönüllü olmak isteyen kişilerin sorumluluğu maalesef. Para için mi, bilim için mi riske değer? Yoksa her ikisi için mi?

Ne mutlu ki başarılı araştırmacılar kadar cesur insan denekler de var. Tıp ve robotik alanında yapılan başarılı araştırmaların gizli kahramanları onlar. Bu alanda çalışan robotikçiler; bizi fiziksel engellerimizden kurtarıp, tekrar özgür birer bireye dönüştürmek için çabalıyor. Ve bu heyecana hepimiz ortağız!

13/03/2015

Biri çevrimiçi mahremiyet mi dedi?

Ocak 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

Bu yazımı çok sevdiğim doktora tez danışmanım Doç. Dr. Pınar Yolum’a ithaf ediyorum.

Günümüzde mahremiyeti korumak düşündüğümüzden daha da zor bir hal aldı. Sanal dünyada gün geçtikçe çevrimiçi kimliklerimiz artıyor. Karşımıza çıkan birçok web sitesine üye olmaktan çekinmiyoruz. Bunların başında Facebook gibi çevrimiçi sosyal ağlar geliyor. Bu tür ağların ortak kısmı, bir kullanıcı kendisine bir profil yaratıyor, bu profil üzerinden paylaşımda bulunuyor ve yaptığı paylaşımlar belirli (çoğu zaman belirsiz!) bir kitlenin huzuruna sunuluyor. Paylaşımlar metin içerikli ve/veya medya (fotoğraf, video vb.) içerikli olabiliyor. Hatta bu paylaşımlarda arkadaşlarımızı da hiç çekinmeden etiketleyebiliyoruz. Yani hangi kişilerin paylaşımın içerisinde olduğunu söylüyoruz. Görünürde her şey kullanıcının kontrolünde, oysaki gel gelelim işin iç yüzüne… Öncelikle bir kaç maddede gerçekleri özetleyeyim:

Yapılan her paylaşımın kontrolü sizden çıkar. Neden mi böyle söylüyorum? Diyelim yaptığınız paylaşımı bir arkadaşınız beğendi (“like” etti), bu beğenme eylemi ardından arkadaşınızın arkadaşları da yaptığınız paylaşım hakkında fikir sahibi olur. Veya yaptığınız paylaşımı sadece arkadaşlarınız görsün istediniz, ve bu paylaşımda sizle beraber olan arkadaşlarınızı da etiketlediniz. Artık bu paylaşımınız sizin arkadaşlarınız ve etiketlenen arkadaşlarınız tarafından erişilir bir hale gelir. Bir paylaşımın erişilir olması kötü bir şey mi ki derseniz, bu sorunun cevabı hem evet hem hayır. Evet çünkü özel hayatınıza ait bir parçanın çok kişi tarafından erişilir olması sizin mahremiyetinizi ihlal eder. Hayır çünkü herkes tarafından görüntülenmesini istediğiniz bir paylaşımda bulunmuş olabilirsiniz (örneğin bir hasta için kan verecek kişileri arıyorsunuz), bu durumda paylaşımınızın çok kişi tarafından erişilebilir olmasını istersiniz. Unutmayın ki paylaşımınıza erişen herkes, içeriği başkalarıyla paylaşabilir, kaydedebilir ve hatta başka web sitelerine de koyabilir. Bunu engellemenin yolu maalesef ki yok.

Çevrimiçi mahremiyeti korumak tekil değil çoğul bir eylemin ürünüdür. Diyelim bir paylaşımda bulundunuz, mahremiyetiniz sizin için çok önemli ve bu özel içeriği birkaç kişi ile paylaştınız. Bu kişilerden bir tanesi de, mahremiyetin m’sini dahi düşünmeyen biri olsun, ve yaptığınız paylaşımı herkes (sosyal ağdaki tüm insanlar) ile paylaşsın. Siz birkaç kişi görsün istemiştiniz, oysaki şimdi herkes görmeye başladı. Artık bir mahremiyet mağdurusunuz hem de arkadaşınız yüzünden. Yani çevrimiçi mahremiyeti korumak, trafiğe çıkmak gibidir. Siz çok iyi bir sürücü olabilir, ve tüm kurallara uygun hareket ediyor olabilirsiniz. Ama karşınızdaki sürücü kötüyse, siz de bir trafik kazasının parçası haline gelebilirsiniz.

Kullandığınız uygulamaların geliştiricileri kişisel verilerinizi saklar, kullanır ve dilerse satar. Günümüzde Facebook kullanan kullanıcı sayısı bir hayli fazla. Facebook bir sosyal ağ olmanın ötesinde, farklı uygulamaları da çalıştırabileceğiniz bir platform. Facebook üzerinden oynanan oyunlar, bu uygulamaların başında geliyor. Facebook üzerinde bir uygulama kullanmadan önce, uygulama bazı verilerinize ulaşma izni ister. Örneğin, resimleriniz, arkadaşlarınız, profil bilgileriniz uygulama tarafından istenebilir. Bu ekranlar genelde kullanıcıların umursamadığı ve “ileri” butonuna basarak geçtiği ekranlar olur. Halbuki bu yetkileri uygulamalara vermek bir o kadar tehlikeli. Çünkü verileriniz bu uygulamalar tarafından kaydedilebilir, izniniz olmadan kullanılabilir ve uygulama geliştiricileri tarafından başka şirketlere satılabilir. Unutmayın ki reklam yapan şirketler bu bilgileriniz peşindedir. Her uygulamayı kullanmayın, kullanmadığınız uygulamaları da silin.

Paylaşımlarınız düşündüğünüzden daha çok bilgi içerir. Tüm paylaşımlarınız bir veritabanında saklanıyor. Yani siz bir gün hesabınızı kapatmaya kalksanız dahi tüm paylaşımlarınız saklanmaya devam ediyor olacak. Bazen bir paylaşımınız ummadığınız bilgiler içeriyor olabilir. Günümüzde akıllı telefonlar çok moda. Hatta bu akıllı telefonlar GPS verilerini kullanarak, Dünya üzerinde bulunduğumuz noktayı tam olarak bilebiliyorlar. Ne var bunda demeyin, neler olabilir neler… Şimdi bir fotoğraf çektiniz, telefonunuz da akıllı, konum bilgisini (geotag) otomatik olarak fotoğrafınıza ekledi. Sonra siz gidip fotoğrafınızı çevrimiçi bir siteye yüklediniz. Artık bu fotoğrafı gören başkaları, dolaylı yoldan nerede olduğunuzu da öğrenmiş oldu. Evet siz söylemediniz ama akıllı telefonunuz söyledi, hem de haberiniz bile olmadan. 2010 yılında Berkeley Uluslararası Bilgisayar Bilimleri Enstitüsü’nde yapılan bir çalışmada, Gerald Friedland ve Robin Sommer bir uygulama geliştirmiş ve bazı Hollywood ünlülerinin paylaştıkları fotoğraflardan evlerinin nerede olduğu bilgisine ulaşmış. ICanStalkYou.com adlı bir site mahremiyet konusunda farkındalık yaratmak üzere, Twitter’da paylaşılan konum bilgisi içeren resimleri kullanmış ve Twitter kullanıcılarının konumlarını web siteleri üzerinde duyurmuşlardır. Günümüzde Facebook, Twitter gibi önemli sosyal ağlarda, yüklenmek istenen fotoğraflardaki konum bilgisi otomatik olarak silinerek siteye yükleniyor (Ama kendi veritabanlarında orijinal hallerini de saklıyorlardır).

Toplanan tüm bu verilerin, ilerde nasıl amaçlar için kullanılacağına dair bir bilgimiz yok. Hatta kullanılsa dahi, haberimiz olmadan ne tür bir deneyin parçası olacağız, onu da kestirmek zor. Mesela paylaşılan fotoğrafların yüz doğrulama (aynı yüzün iki fotoğrafta yer aldığını söyleme) ve tanıma (bir fotoğrafta yer alan yüzlerin kime ait olduğunu söyleme) tekniklerinin geliştirilmesinde kullanıldığı biliniyor. Facebook araştırmacılarından Taigman ve diğerleri, Haziran 2014’te duyurdukları çalışmada DeepFace yazılımını tanıttı. DeepFace yazılımı oluşturulma aşamasında, Facebook’ta yer alan 4.030 kullanıcıya ait 4.4 milyon etiketlenmiş fotoğraf kullanılmış. DeepFace iki fotoğrafa baktığı zaman (fotoğraf herhangi bir ışık ortamında ve herhangi bir açıyla çekilmiş olabilir), bu fotoğrafların aynı yüzü içerip içermediğini %97.53 doğruluk payı ile söyleyebiliyor. Zaten bu işi insanlar da %97.25 doğruluk payı ile yapabiliyormuş. Yani DeepFace, insan beyni gibi davranabiliyor. DeepFace yazılımının kullanımı Facebook ile sınırlı kalmayabilir. Örneğin, Web üzerinde size ait olan herhangi bir fotoğrafın size ait olup olmadığı rahatça bulunabilir. Veya insan takibi için kullanılarak, bir kişi ne zaman nerede bilgisine rahatça ulaşılabilir. Tabii bunların hepsi haberiniz olmadan yapılıyor olacak…

Paylaşım yapmadan bir kere daha düşünün. Tehlikenin farkında mısınız?