nadinima's blog

27/06/2016

Teknolojiyi giyinmeye hazır mıyız?

Teknolojik gelişmelere bakacak olursak, son yıllarda çılgına dönmüş durumdayız. Tüketim toplumu olduğumuz doğru, en çok da teknolojiyi tüketiyoruz hatta. Teknolojik ürünler, statü gözetmeksizin herkesin hayali. Sokakta yanınızdan geçen insanların ellerindeki telefonlara bakın mesela, akıllı telefon kullanmayanları az görür olduk. Artık akıllı telefon demek de doğru değil, bu cihazlar birer avuç içi bilgisayar. Bilgisayarların geçmişine bakacak olursak, oda boyutlarındaki bilgisayarlardan avucumuza sığan bilgisayarlara geçtik. Bilgisayarların evrimi devam ediyor, bu sefer de giyilebilir teknoloji (GT) ürünleri bizi tavlamaya hazırlanıyor.

“Aman ne var ki bunda, biz zaten teknolojik ürünleri giymeye başlamıştık, işte kolumda dijital saatim, kafamda havalı kulaklıklarım.”, dediğinizi duyar gibiyim. GT ürünleri dediğimiz zaman durum biraz daha farklı. Bu ürünlerde akıllı sensörler yer alıyor ve GT ürünlerinin amacı sizin hayat kalitenizi arttırmak. Mesela aktif bir hayatınız olsun istiyorsunuz ve günlük aktivitelerinizi takip edebilmek istiyorsunuz. Veya akıllı telefonla yaptığınız bazı işlemleri, telefonunuzu çıkartmadan halletmek istiyorsunuz. Kısaca kendinizle ilgili hedefleriniz var ve GT ürünleri bu hedeflere ulaşmanız üzere programlanmış kişiye özel akıllı asistanlar. Bu tür asistanlara sahip olmak için, akıllı telefonlara sahip olmak şart. Çünkü GT ürünleri, Bluetooth gibi teknolojileri kullanarak akıllı telefonlarınızla entegre çalışıyor. Akıllı telefonlar üzerinde yüklenen uygulamalar sayesinde de, hedeflerinize yaklaşırken gelişiminizi de gözlemliyorsunuz.

GT ürünlerinin işlevi önemli olduğu kadar, görünümleri de bir o kadar önemli. Üzerinizde taşıyacağınız şey ne de olsa sizin bir parçanız gibi olmalı, gözü rahatsız etmemeli. GT ürünlerini nasıl giymek mümkün? Genelde bileklikler şeklinde olurken, kıyafetler üzerine tutturulabilen aksesuarlar, saatler, yüzükler, kolyeler, tişörtler, taytlar ve aklınıza gelebilecek her şekilde tasarlanmış modelleri de mevcut.

En popüler GT ürünleri akıllı saatler, bunların saat olmasına bakmayın, akıllı bir telefonun önemli işlevlerini yerine getirebiliyorlar. Mesaj okumak, gelen e-postaları okumak/cevaplamak, çağrıları yönetmek, fotoğraf çekmek gibi işlevleri bileğinizdeki akıllı saat vasıtasıyla halledebilirsiniz. Şahsen küçük ekranda bu tür şeyler yapmak hiç bana göre değil, çok lazımsa çıkarır telefonumu yaparım diye düşünen bir insanım. Diğer bir popüler kategori, aktivite takip bileklikleri. İsminden de anlaşılacağı üzere, günlük aktivitelerinizi kayıt altına alan bu bileklikler sayesinde hayat kalitenizi arttırmak mümkün. Örneğin, günde kaç adım attığınız veya ne kadar süre koştuğunuz bilgisine ulaşabilirsiniz. Uyku takip sistemi sayesinde, ne kadar süre sağlıklı bir şekilde uyuduğunuzu da görebilirsiniz. Hatta bazı bileklikler, kalp ritmini de gözlemleyerek kaç kalori harcadığınızı net bir şekilde söyleyebiliyor. Aktivite takip bilekliklerinden beklentiniz arttıkça, fiyatı da artıyor maalesef. GT ürünleri şimdiye kadar anlattığım haliyle keyfi ürünler olarak gözükse de, medikal alanda da sıkça kullanılıyor. Ameliyat yolu ile deri altına yerleştirilen cihazlar sayesinde, kişinin sağlık problemlerinin giderilmesi hedefleniyor. Leicester’da yer alan Montfor Üniversitesi’nde, Prof. Joan Taylar ve ekibi tarafından, insülin implantları üzerinde çalışılıyor. İnsülin implantı sayesinde, kan şekeri seviyesi otomatik olarak kontrol altına alınabilecek. Önümüzdeki 10 sene içerisinde de, diyabet hastaları bu tür cihazları kullanabilir hale gelecek. Kulağa güzel gelse de, diyabet hastaları için bu bakış açısı korkutucu da olabilir. Düşünürseniz yabancı bir cisim vücut içine yerleştiriliyor ve kritik bir görevi yerine getiriyor.

GT ürünleri, bize yardımcı olmak üzere tasarlanıyor. Bir nevi insanlar da, bu cihazlara bağımlı yaşar hale geliyorlar. İnsanlar her şeyden sıkıldığı gibi, bu tür ürünlerden de sıkılacaktır. Sorun değil, yeni bir teknoloji bizi o zamana kadar tavlamış olur bile 🙂

Şubat 2016 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

04/04/2016

Bilgisayarlar ve insanlar el ele tutuşsa, birlik olsa..

Bilgisayarlar, birçok insan için bir problem çözücüdür. Bu insanların başında ise programcılar gelir. Programcılar bir algoritma geliştirir ve bir problemin çözülmesi için bilgisayarlara yol gösterirler. Algoritma dediğimiz şey bir yemek tarifi gibidir, adımları sırasıyla yapmak gerekir. Her algoritma mükemmel yazılmayabilir, her yemek tarifinin de kusursuz olmadığı gibi. Eh işin özünde insanlar var, mükemmel değiliz ne de olsa 🙂 Bir bilgisayar kötü bir algoritma ile problemi çözemez, tıpkı yanlış bir yemek tarifi ile güzel bir yemek yapamayacağınız gibi… Peki madem her şeyi programcı modelliyor, neden bilgisayarlara gerek duyuyoruz? Aslında sorunun cevabı basit. İnsanlar, çalıştıkça yorulan, yoruldukça daha çok hata yapan canlılar. Oysaki bilgisayarların böyle bir derdi yok, yorulmadan uzunca bir süre çalışırlar. Bu yüzden, bir problem çözücü olarak bilgisayarları kullanmak mantıklıdır. Bilgisayarlar her türlü problemi çözebilir mi dersiniz?

Şimdiye kadar yazılan her şeyi, tersine çevirelim şimdi. Bu sefer, bir bilgisayar kontrolü ele alsın ve insanlara iş yaptırsın. Bunu yapabilmek için, bilgisayar; çözülmesi gereken bir problemi değil, bu problemin çözülmesini sağlayacak küçük parçaları alır. Her bir parçayı insanlara yaptırır, sonuçları insanlardan toparlar ve bir sonuç elde eder. Sonuç dediğimiz şey, başta çözmek istediğimiz problemin çözümüdür. Bu yöntemin adı ise, İnsan-Tabanlı Hesaplama (Human-based Computation) yöntemidir.

Bazı problemleri çözmek bilgisayarlar için zor ve uzun sürerken, insanlar için çok kolay olabilir. İnsan-Tabanlı Hesaplama (İTH) yönteminde amaç, bilgisayarların ve insanların bir araya gelerek bir problemi çözmesidir. Örneğin, bir fotoğraf içerisinde geçen nesneleri bulmak gibi bir problemimiz olsun. Bu tür bir problem insanlar tarafından rahatça çözülebilir. Oysaki bir bilgisayar için, nesneleri ayırt etmek, onları bir şeye benzetmek ve anlamca ifade etmek çok zordur. İTH yönteminde dört tür sistem vardır diyebiliriz. Birinci tür sistemlerde, insanlar gönüllü olarak bazı görevleri yerine getirmeyi seçer. Örneğin, Wikipedia’da oluşturulan ansiklopedik içerik tamamen gönüllü insanlar tarafından oluşturulmuştur. İkinci tür sistemlerde, insanlar para karşılığında bazı görevleri yerine getirir. Kitle kaynaklı (crowdsourcing) çalışmalar buna bir örnektir ve en popüler sistem ise Amazon Mechanical Turk (AMT)’tur. AMT’de iki tür aktör vardır: işveren ve işçiler. İşveren kişi, çözmek istediği problemi küçük görevler haline getirir ve bunu AMT üzerine koyar. İşçi kişi ise, AMT üzerinde tanımlı olan görev tanımlarını inceler, kendisine en uygun görevi üstlenir ve bunu para karşılığında yerine getirir. İşveren kişi, tanımladığı küçük görevlerin sonuçlarını bir araya getirerek, problemini çözmek üzere kullanır. Üçüncü tür sistemlerde, insanlar eğlenmek için zaman geçirirken farkında olmadan da zor işler yerine getirirler. Google’da arama yaparken, görsellerin nasıl aradığınız şey ile alakalı olduğunu hiç düşündünüz mü? 2006 ile 2011 seneleri arasında, Google Image Labeler adlı bir oyun vardı. Bu oyunda, iki kişi eşleşir, rastgele bir fotoğraf gösterilir ve kişilerden, bu fotoğrafı betimleyen kelimeler yazmaları beklenirdi. İki kişinin verdiği kelimeler ne kadar çok benzeşirse, kişiler o kadar çok puan kazanırdı. Böylece, Google elindeki görselleri insanlar yardımıyla etiketlemeyi başardı, hem de bunu insanları eğlendirirken yaptı. Yani görsel arama sonuçlarının bu kadar düzgün olması biraz da bizler sayesinde! Dördüncü tür sistemlerde ise, insanlar bazı görevleri yerine getirmek zorunda. Bu kategoriye giren en popüler proje ise Captcha’dır, Web uygulamalarında güvenlik arttırıcı bir yöntemdir. Genelde bir resim gösterilir, bu resim içerisinde rakamlar ve harflerden oluşan bir kelime gömülüdür. Ve yaptığınız işleme devam etmeden önce, resimde gösterilen kelimeyi yazmanız gerekir. Bu yöntem ile, insan olduğunuz teyit edilir çünkü bu kelimenin bir bilgisayar tarafından çözümlenmesi çok zordur.

Bilgisayarların, çözmekte zorlandıkları problemleri kolayca çözmelerine yardımcı olmak bizim elimizde. Konu biraz olsun ilginizi çektiyse, kısa bir arama yapın ve karşınıza birçok proje çıktığını göreceksiniz. Ufacık bir katkınız dahi çok önemli olabilir..

Ocak 2016 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

10/01/2016

Her zaman, her yerde, hep öğrenci!

Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte, eğitim modelleri de değişmeye başladı. Eğitim materyalleri dijitalleşmeye yani elektronik ortama geçirilmeye başlandı. Sınıflarımıza akıllı tahtalar girdi. Bu yazıda ise belki de hiç duymadığınız, Kitlesel Açık Çevrimiçi Dersler’den (KAÇD) bahsetmek istiyorum. Bu dersler sayesinde özlemini çektiğiniz öğrencilik yıllarınıza geri dönebilirsiniz. Ne demişler? Öğrenmenin yaşı yoktur değil mi?

KAÇD, bir uzaktan öğrenme modelidir. Bu modeli sanal bir üniversite olarak düşünmek yanlış olmaz. Bu sanal üniversitede okutulan birçok ders var. KAÇD sisteminde her ders, sanal bir sınıf ortamında işlenir. Her sınıfta ise birkaç eğitmen ve milyonlarca(!) öğrenci var. Amaç, derinleşmek istediğiniz bir konu hakkında 10-12 hafta süresince sanal bir eğitim almanızdır. Dilediğiniz derslere kayıt olabilir, ne zaman müsait olursanız da dersleri takip edebilirsiniz. Ne tür dersler olabilir derseniz; fotoğrafçılık, sanat tarihi, astroloji, evrim, programlama, organik tarım, matematik, yapay zeka ve daha aklınıza gelebilecek bir sürü şey.

Peki KAÇD modeli nasıl çalışır? Bu modelde iki aktör vardır: Eğitmen ve Öğrenciler. Eğitmen anlatmak istediği konu hakkında haftalık ders içeriğini oluşturmakla yükümlüdür. Her hafta, sisteme yeni videolar ve metinler yükler. Tabii ki küçük quizler, sınavlar ve ödevler de olmadan olmaz. Eğitmenler, Dünya’nın en iyi üniversitelerinde çalışan hocalardan oluşur. Düşünsenize, MIT’de bir hocadan sanal da olsa bir ders öğrenme fırsatınız var. Müthiş değil mi? Bir diğer aktör ise öğrenciler. Herhangi bir derse kayıtlı olan milyonlarca öğrenci, bu dersin gereklerini yerine getirmekle yükümlüdür. Verilen quiz, sınav ve ödevlerden not alırlar. Her dersin bir geçer notu vardır. Bu geçer notu alabilmek, öğrenciler için güzel bir motivasyondur. Burada unutmamak lazım ki, tüm sorumluluk kişinin kendisindedir. Yani kişi ne kadar öğrenmek isterse o kadarını öğrenecek, tıpkı gerçek bir sınıfta olduğu gibi. Eğer ben takip ettiğin dersin hakkını veririm diyorsanız, belli bir ücret karşılığında sertifika sahibi bile olabilirsiniz. Bu tür sertifikaları, Özgeçmiş bilgilerinize eklemeniz de mümkün hafife almamak lazım.

KAÇD, etkileşimli bir platformdur. Her dersin bir forumu vardır ve bu forumda öğrenciler ve eğitmenler bir araya gelerek çeşitli konularda fikir alışverişinde bulunabilirler. Örneğin, ödevi yapmaya koyuldunuz fakat yapamıyorsunuz, bir noktayı anlayamadınız. Foruma yazıyorsunuz ve bir arkadaşınız size yardımcı oluyor. KAÇD’nin yurtdışında epey popüler bir oluşum olduğunu hatırlatmakta fayda var. Aynı bölgede yaşayan öğrenciler forumlarda tanışarak, fiziksel olarak da bir araya gelerek beraber takip ettikleri dersler hakkında tartışabiliyorlar. Yani bir noktada, sanal ortam gerçek bir ortama da dönüşebiliyor.

KAÇD modelinde, derslerin büyük bir çoğunluğu ingilizce olarak işleniyor. Her videoyu ingilizce altyazılı olarak izlemek ve videoları yavaşlatıp izlemek de mümkün. Az-çok ingilizce bilginiz varsa, veya ingilizcenizi ilerletmeyi düşünürseniz bu derslere muhakkak göz atmalısınız. KAÇD tarzında ders veren birçok kuruluş var, Coursera ve Edx bunlardan sadece ikisi. KhanAcademy ise gerek türkçe gerek de türkçe altyazılı videoları ile iyi bir eğitim veriyor.

KAÇD modelinde herkes, istediği zaman, hem ücretsiz hem de kaliteli bir eğitimi istediği yerden alabilir. Bu modelde, dersleri düzenli takip edebilmek ve sürekliliği sağlamak çok önemli. Bir-iki hafta derste ne oluyor bitiyor diye bakmazsanız, o dersin sonu asla gelmiyor. Bizzat denenmiş ve onaylanmıştır 🙂 Önerim şudur ki: ders seçin, kaydolun, derse her hafta 3-4 saat ayıracağım deyin ve sonunu getirin!

Aralık 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

02/12/2015

Sosyal Ağlarda Mahremiyet İhlallerine Dair

İlk yazımda, Sosyal Ağlarda Mahremiyet konusunu ele almış ve herkesi daha dikkatli paylaşımlar yapmaya davet etmiştim. Bu konu, benim aynı zamanda doktora tezimle yakından ilgili. Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği’nde, Prof. Pınar Yolum ile mahremiyet ihlallerini en aza indirecek akıllı sistemlerin geliştirilmesi konusunda araştırma yapıyoruz. Bu tür akıllı sistemler kullanıcı yerine hareket ederek, mahremiyetin korunması yönünde gerekli eylemleri yerine getirecek. Örneğin, siz bir içerikte konum bilgisinin anlaşılmasını istemiyorsanız, akıllı bir sistem sizin yerinize konum etiketini otomatik olarak kaldıracak.

Peki Sosyal Ağlarda mahremiyet ihlalleri nasıl ortaya çıkar? 1) Sizin veya bir başkasının paylaştığı içerik yüzünden, mahremiyetiniz ihlal oluyor olabilir. 2) Paylaşılan içerik olduğu haliyle veya dolaylı yoldan içerdiği bilgiler yüzünden, mahremiyetinizi ihlal ediyor olabilir. Örneğin, siz konum bilginizi paylaşmak istemiyorken, bir arkadaşınız sizi etiketleyerek konum bilgisini (check-in) paylaşırsa, bu içerik direk olarak mahremiyetinizi ihlal eder. Veya Eyfel kulesi önünde çekilen bir fotoğraf paylaşırsanız, bir kişi fotoğrafa bakarak konum bilginizi dolaylı olarak anlamış olur ve mahremiyetiniz yine ihlal olur. Dolayısıyla, içeriğin kim tarafından paylaşıldığı ve mahremiyet ihlalinin nasıl ortaya çıktığı irdelenmesi gereken iki önemli maddedir.

Bu yazının devamında, Ekim 2015’te hazırladığım mahremiyet ihlalleri ile ilgili olan anketten bahsetmek istiyorum. Anketin amacı, hangi tür mahremiyet ihlalleri ile daha sık karşılaştığımızı anlayabilmek. Anketin Facebook üzerinden insanlara ulaşmasını sağladık, anket sonuçlarını çevrimiçi olarak topladık ve üç gün içerisinde 330 kişiye ulaşmayı başardık. Katılımcıların %74’ü, 25 ile 44 yaşları arasında bulunuyor. Kadınlar, %77 gibi yüksek bir oran ile ankete destek vermiş durumda. Katılımcıların %86’sı Türkiye’den katılırken, yurtdışında yaşayan arkadaşlarımız da bizi yalnız bırakmamış. Katılımcıların %90’a yakını, günde en az bir kere Facebook’a giriyor. Çoğunluğun bir akıllı telefonu olduğunu düşünecek olursak, Facebook’un bu kadar kullanılıyor olmasına şaşırmamak lazım. Katılımcıların yaklaşık %83’ü, içerik paylaşırken bu içeriğin kimler tarafından görülüp/görülmeyeceğini kontrol ediyor. Benzer bir şekilde, katılımcıların sadece %31’i bir içeriği yanlışlıkla istemediği kişilerle paylaşmış. Katılımcılar en çok Kişisel ve Hobi temalı paylaşımlar yapmayı tercih ederken (yaklaşık %77 oranında), diğer paylaşımlar Siyaset ve İş ile alakalı oluyor. Katılımcıların %94’e yakını, paylaşılan bir fotoğrafa bakarak, daha önce bilmedikleri bir arkadaşlık ilişkisi öğrenmiş. Örneğin, bir iş arkadaşınızın fotoğrafına ilkokul arkadaşınızın yorum yazmasıyla, bu iki arkadaşınızın birbirlerini tanıdıklarını öğrenmiş olabilirsiniz. Katılımcıların %96’sı, arkadaşlarının paylaştıkları bir fotoğrafa bakarak, nerede olduklarını anlamış. Katılımcıların %96’ya yakını, paylaşılan bir içeriğe bakarak, paylaşan kişi hakkında mahrem bilgileri (din, politik görüş, cinsel kimlik vb.) tahmin etmiş. Sırf bu oran bile, paylaştığınız içeriklerin düşündüğünüzden çok daha fazla bilgi açığa çıkardığını destekliyor. Katılımcıların %72’ye yakını, görülmesini istemedikleri bir içerikte, arkadaşları tarafından etiketlenmiş. Bu noktada yapabileceğiniz tek şey, arkadaşınızdan içeriği kaldırmasını istemeniz. Çünkü size dair etiketi kaldırsanız dahi, bu o içerikte yer aldığınız gerçeğini değiştirmeyecek. Katılımcıların %75’i, arkadaşlarından iki tanesinin birbirlerinden bağımsız olarak yaptıkları paylaşımlardan, bu iki arkadaşın aynı ortamda bulunduklarını farketmiş. Örneğin, iki kişinin kısa aralıklarla aynı restoranda bulunduklarını paylaştığını görürseniz, bu iki kişinin beraber olduğunu anlayabilirsiniz.

Tüm bu örnekler, Sosyal Ağlarda ortaya çıkabilecek mahremiyet ihlallerinden sadece birkaç tanesi. Anket sonuçları gösteriyor ki, paylaşılan içeriklerden elde edilen dolaylı bilgiler mahremiyeti büyük ölçüde tehdit ediyor. Sosyal Ağlarda paylaşım yapmadan, hem kendi mahremiyetinizi hem de başkalarının mahremiyetini düşünün, düşündürtün!..

Anket sorularını ve sonuçlarını görmek için: http://www.questionpro.com/t/PBJuMZTARY

Kasım 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

25/10/2015

Sürücü mü? O da kim?

Teknolojinin her geçen gün ilerlemesiyle, bilimkurgu deyip geçtiklerimiz kurgu olmaktan çıkıp gerçeğe dönüşüyor. Son yıllarda hayatımıza sürücüsüz araçlar da giriş yaptı. Bu konuda en büyük atılımı ise Google yaptı, geliştirdiği prototip sürücüsüz arabaları sokaklarda dolaşmaya başladı bile. Sürücüsüz araçlar gitmek için bir sürücüye gereksinim duymuyor. Zaten bu araçların içerisinde, sürücü koltuğu yok, direksiyon yok, pedal yok.. Bir kaç butona basıyorsunuz, nereye gideceğinizi belirtiyorsunuz ve sürüşün keyfine varıyorsunuz. Yolculuk esnasında kitap okumak, müzik dinlemek, çalışmak vb. her şey serbest!

Teknoloji devi Google, 2009 senesinden beri sürücüsüz araçlar konusunda kafa patlatıyor. Google’ın hedefi, araç kullanmayı bilen ya da bilmeyen herkesin kolay ve güvenli bir şekilde ulaşımını sağlayabilmesi. Sürücüsüz araçlar, yaşlı ve görme engelli insanların hayatını da kolaylaştıracak bir teknoloji çünkü bu araçlar, başka insanlara bağımlılığı da ortadan kaldırıyor. Amerika Ulaşım Departmanı tarafından Şubat 2015’te yayımlanan rapora göre, Amerika’daki trafik kazalarının %94’ünün sürücü hatası kaynaklı olduğu biliniyor. Dolayısıyla, trafik kurallarına harfiyen uyacak sürücüsüz araçların, trafik kazalarını azaltacağı da düşünülüyor.

Google’ın araçları içerisinde akıllı bir yazılım bulunuyor. Bu akıllı yazılım, öncelikle aracın nerede olduğunu haritasını kullanarak belirliyor. Aracın tepesinde bulunan sensörler sayesinde, tüm doğrultularda etrafını gözlemliyor. Bu sensörler, çevredeki uzun mesafede yer alan her şeyi (yayalar, bisikletliler, arabalar vb.) gözlemleyebiliyor. Tahmin edersiniz ki bu gözlemler, bir insanın gözlemleyebileceklerinden çok daha fazlası. Bu gözlemlerden yola çıkarak, bir sonraki adımda hem gözlemlediği nesnelerin hareketini tahmin ediyor hem de aracın ne yapması gerektiğini hesaplıyor. Örneğin, sürücüsüz araç, bir kişinin yaya geçidi üzerindeki hareketini gözlemliyorsa, bu kişinin yaya geçidi üzerindeki hareketini tamamlamasına kadar bekleyip sonra hareket ediyor.

Google’ın sürücüsüz araçları piyasada satılmıyor çünkü henüz geliştirilme aşamasında. İçerisinde yer alan akıllı yazılımın daha iyi bir hale gelebilmesi için, test sürüşlerinin yapılması gerekiyor. Google, bu test sürüşlerini, Mountain View (Kaliforniya) ve Austin (Teksas) sokaklarında gerçekleştiriyor. İlk test sürüşlerinde, araçlarda bir yardımcı (insan) sürücü bulunduruluyor. Çünkü araçlar gerçek trafikte hareket ettikleri için, olası bir acil durumda, yardımcı sürücüler devreye girerek fiziksel müdahalede bulunuyor. 2009’dan beri yapılan test sürüşlerinde, 16 tane küçük kaza kaydedilmiş. Ve bu kazaların çoğu da insan hatasından kaynaklanan kazalar. Ağustos ayında yapılan bir test sürüşünde, yayaya yol vermek isteyen Google aracı, yardımcı sürücüden fren yapmasını istiyor. Fakat bu esnada, arkadan gelen bir insan sürücülü araç, Google aracına çarpıyor. 2009’da yapılan bir test sürüşünde, Google aracı dörtyol ağzından geçemiyor çünkü diğer araçlar sürekli öne hareket ettikleri ve tamamıyla durmadıkları için, Google aracı ilerleyemiyor ve yolda kilitleniyor. Bunun sebebi ise, kurallara uymayan insanlardan kaynaklanıyor. Dolayısıyla, sürücüsüz araçlarda yer alan akıllı yazılımların az da olsa agresif bir duruş sergilemeleri gerekiyor çünkü insanların kurallara uyacaklarını düşünmek maalesef ki pek gerçekçi değil. Eylül başında Google tarafından yapılan açıklamada, sürücüsüz araçların artık yeterince güvenilir olduğu ve test sürüşlerinde yardımcı sürücülere gereksinim olmadığı söyleniyor. Yardımcı sürücü olmadan test sürüşlerine ne zaman başlanacağı ise merak konusu.

Sürücüsüz araçlar, aramıza ne zaman katılır bilinmez. Bu araçların sayısı ne kadar fazla olursa, daha güvenli bir trafik bizi bekliyor diyebiliriz. Ne mutlu ki insan tarafından programlanan akıllı bir yazılım, insandan daha iyi araç kullanabiliyor 🙂

Ekim 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

21/09/2015

Sil Baştan* başlamak gerek bazen!

Madde bağımlılığı günümüzde ciddi bir sorun. Metamfetamin (Met), Kokain, Ecstacy gibi maddelerin kolay bir şekilde temin ediliyor olması, tehlikeyi daha da büyütüyor. Madde bağımlığı nasıl bir zarar veriyor derseniz, öncelikle beyin hücreleri geri dönüşü olmayan bir hasara uğruyor. Bu tür maddeler, insana anlık zevkler verirken bir yandan da insan beynini ve bedenini tüketiyor. Madde bağımlısı olan insanların bir kısmı durumun ciddiyetine varıp tedavi görmeyi isterken, bir diğer kısmı maalesef ki yaşamını yitiriyor. Tedavi gördükten sonra tekrar madde kullanmaya başlayan insanların sayısı hiç de az değil. Manisa Ruh Ve Sinir Hastalıkları Hastanesi AMATEM servisinden Uzm. Dr. Psikiyatrist Aslıhan Eslek, tedavilerin başarı oranın %10 civarında olduğunu söylüyor. Peki bilim bu noktada faydalı olabilir mi? Bu sorunun cevabı uzun vadede “Evet!” olabilir. Madde bağımlısı insanlarda, maddenin yarattığı haz duygusu bir anı olarak beyne kaydoluyor. Bu anı yüzünden, madde bağımlısı insanlar bu haz duygusunu tekrar tekrar yaşamak istiyor. Araştırmacıların hedefi de, beyinde oluşan maddeye bağlı bu tür anılardan kurtulmak.

Florida Üniversitesi’ndeki araştırmacılar anıların beyinde nasıl tutulduklarını araştırmışlar. 2013’te yapılan bu araştırmada, beyindeki aktin (anıların oluşumunda aktif rol alan bir protein) düzeyini gözlemlemişler. Normal anılarda, aktin düzeyi hemen sabitlenip anılar beyinde tutulurken; maddeye bağlı oluşan anılarda, aktin düzeyinin asla sabitlenmediği farkedilmiş. Araştırmacılar, bir ilaç geliştirerek beyinde sabitlenmeyen bu aktin proteinlerini durdurmayı başarmış ve dolayısıyla maddeye bağlı anıların oluşmasını engellemişler. Bu çalışma bir dönüm noktası sayılıyor çünkü maddeye bağlı anıların dinamik olduğu ve beyinde bağımlılık yaratmadan durdurulabileceği kanıtlanıyor. Fakat buradaki en büyük problem, ilaç tarafından görevini yapması engellenen aktin proteini. Kasların kasılması, kalbin çalışması ve hatta hücrelerin bölünmesi bu proteine bağlı. Vücutta aktin proteinin görevini yapmaması insanı ölüme bile götürebilir.

Florida Üniversitesi’nde 2015’te yapılan bir diğer çalışmada ise, beyinde sabitlenmeyen aktin proteinlerini kontrol eden bir molekül bulunuyor. Geliştirilen bir ilaç, bu molekülün görevini yapmasını engelliyor. Böylece, beyinde sabitlenmeyen aktin proteinleri dolaylı bir yoldan durdurularak, maddeye bağlı anıların beyinde oluşumu engelleniyor. Yani bir nevi, maddeye bağımlılık yaratıcı anılar beyinden siliniyor(!). Araştırmacılara göre, bu ilacın tek doz kullanımı yeterli olacak! Yapılan çalışma fareler üzerinde denenmiş olsa da, ilaç henüz geliştirilme aşamasında. Bu ilaç, öncelikle insanlar üzerinde denenecek ve iyi sonuç verdiği takdirde de piyasaya sunulacak.

İşin etik boyutu da enteresan tabii. Bir insanı anılarını silmeye ikna etmek kolay mı? Tabii herhangi bir anı değil, maddeye bağlı oluşan anılar bunlar (en azından şimdilik!). İşler ters giderse, üç beş anı daha silinip gidecek belki kimbilir. Diyelim ilaç işe yaradı.. Madalyonun bir yüzü, madde bağımlısı birçok insanın hayatı kurtulacak. Madalyonun diğer yüzü, bu ilacın varlığı insanları madde kullanmaya teşvik eder mi?

Beyindeki tüm anılara erişebildiğinizi düşünün.. Kurtulmak istediğiniz anıları seçin şimdi de.. Ve tek bir tuşla kurtulun hepsinden.. Ya da birkaç güzel anı mı eklesek? Neden olmasın?!

*: Eternal Sunshine of the Spotless Mind filmine bir selam.

Eylül 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

12/08/2015

Çocuklar için kodlama vakti!

Ağustos 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

Bir bilgisayar programı, bir veya daha fazla işlevi yerine getirmek için hazırlanır ve özünde bir komutlar zinciridir. Mesela bir hesap makinesi programı, sayılarla işlemler yapmak üzere tasarlanmıştır. Her bilgisayar programı, bir veya daha fazla programcı tarafından geliştirilir. Programcılar belli bir programlama dilinde kod yazarlar ve bu kodlar derleyiciler tarafından bilgisayarlarca anlaşılan bir dile çevrilir. Sonuç ise kullandığımız harika programlar! Hepimizin aşina olduğu meşhur bir söz vardır: “Biz , tüketici toplumuyuz.”. Bu cümle programlama konusu kapsamında da doğru maalesef. Hepimiz var olan bilgisayar programlarını kullanma konusunda hevesliyiz, özellikle de çocuklar bu konuda birer dahi. Çocukların bu müthiş enerjisini bilgisayar programları üretmek konusunda harcamaya ne dersiniz?

Programlama dillerini yabancı diller gibi düşünün. Bu dilleri küçükken öğrenmek daha kolay. Bu bilinçle büyüyen çocuklar, ilerde neler yapabilir bir düşünsenize! MIT üniversitesinde çalışan Mitchel Resnick diyor ki: “İnsanlar, yazı yazarken fikirlerini organize ediyor, değiştiriyor ve kafa yoruyorlar. Kodlamak da yazı yazmanın bir uzantısı. İnsanlar sadece kodlama öğrenmiyor, öğrenmek için kodluyorlar. Kod yazanlar, bir problemi çözmek için stratejiler geliştiriyor, projeler üretiyor ve düşüncelerini başkaları ile paylaşıyorlar.”. Bu özellikler herkesin sahip olması gereken özellikler değil de nedir? Bana sorarsanız, kodlamayı kişisel gelişimin bir parçası gibi düşünmek yanlış değil. Müzik dinlemek, kitap okumak, enstrüman çalmak, yapboz yapmak… Ve kodlamak! Neden olmasın?

Resnick ve ekibi, herkesi kodlama ile tanıştırmak için 10 sene önce Scratch isimli projelerini başlatıyorlar. Scratch, 8 ila 16 yaş grubu için tasarlanmış görsel bir programlama dili. Her yaştan insan tarafından da sevilerek kullanılıyor. Scratch kullanarak, etkileşimli hikayeler, oyunlar ve çizgi filmler yapmak mümkün. Kulağınıza çok ütopik gelmesin, türkçe dokümanlar, örnekler vb. her şey site üzerinde mevcut. Zaten Scratch ile tanışan çocuklar kolay kolay bırakamıyorlar. Hazır yaz tatili, çocuklarınızı Scratch ile tanıştırın. İnanın yaptıkları şeylere sizler de inanamayacaksınız.

Bazen bir yerden başlamak zor olabilir, keşke birileri gösterse de bir başlasak diyebilirsiniz. Sizi güzel bir girişim ile tanıştırmak istiyorum. CoderDojo, tamamen gönüllülerden oluşan ücretsiz bir atölye. Sadece Türkiye’de değil, 27 ülkede 220’den fazla CoderDojo organizasyonu mevcut. Bu organizasyonun amacı, 6-17 yaş arası çocuklara ve gençlere programlamayı eğlenceli bir şekilde öğretmek. Scratch dilini kullanarak katılımcılar basit programlar geliştiriyor. Etkinliklerin tarih ve zamanları, CoderDojo Türkiye Facebook sayfalarında duyuruluyor. Etkinliklere katılım için kayıt yapılması zorunlu.

İyi fikirlerin olması önemlidir ama onları gerçekleştirmek daha da önemlidir. Haydi herkes kodlamaya!

30/06/2015

Çevrimiçi kimliklerin korunmasında “İki Adımlı Doğrulama”

Haziran 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

Biz kullanıcılar olarak sanal dünyayı pek seviyoruz. Neredeyse gerçek kimliğimiz olduğu gibi sanal ortama taşınmış durumda. Facebook gibi sanal ortamlarda kişisel içeriklerimizi paylaşıyoruz ve hatta bu içeriklerin kimler tarafından erişilebildiği ile pek ilgilenmiyoruz. Google, Windows gibi teknoloji devlerinin sağladığı platformlarda e-posta hesaplarına sahibiz; banka işlemlerimizi, müşteri ilişkilerimizi ve daha bir çok işlemi bu e-posta hesaplarımız sayesinde yürütebiliyoruz. Morhipo, 1V1Y gibi birçok alışveriş sitesinde açtığımız yeni hesaplarımız sayesinde, oturduğumuz yerden alışveriş yapma ayrıcalığına sahibiz. Tüm bunlar teknolojinin bize sağladığı kolaylıklar ve bu kolaylıklardan vazgeçmemiz artık pek de kolay değil.

Şu anda bir durup düşünün bakalım, toplamda kaç tane çevrimiçi hesabınız var sayabildiniz mi? Kaçı için aynı şifreyi kullanıyorsunuz? Biliyorum çoğunuzun cevabı benzer. Hepsi için bir veya iki şifreniz var, hatta unutmamanız için de seçtiğiniz kolay şifreler. Mesela 123456? 12341234? Doğum tarihiniz, adınız, tuttuğunuz takım, telefon numaranız vs.? Unutmayın ki sizin kolay hatırlamak için seçtiğiniz bu şifreler, kötü niyetli kişiler tarafından da ele geçirilebilir. Aman neyim var ki bu hesaplarda demeyin. En basitinden alışveriş sitesindeki hesabınızda kayıtlı bir ev adresiniz, cep telefonu numaranız, kimlik bilgileriniz ve e-posta bilgileriniz var. E-posta şifreniz de aynı ise, tüm e-postalarınıza erişilebilir. Başka hesaplarınıza ait şifreler sıfırlanarak, onlara da erişim sağlanabilir. İşte karşımızda “zincirleme şifre çalınması”…

Peki çevrimiçi hesaplarınıza ait şifreler nasıl çalınır? Çeşitli sitelere kayıt olurken hep aynı şifreyi kullanıyorsanız, tehlikedesiniz. Güvenli olmayan bir site vasıtasıyla, şifreniz ele geçirilebilir. E-postalar içerisinde gelen bağlantılara tıkladığınız takdirde, karşınıza güvenli olmayan bir site çıkabilir. Örneğin, X Bankası’na ait olduğunu sandığınız bir sayfada, tüm banka bilgilerinizi kendi elinizle veriyor olabilirsiniz. Internet’ten indirdiğiniz herhangi bir yazılım vasıtasıyla da bilgileriniz kötü niyetli kişilerin eline geçebilir. Böylesi bir durumda, hesaplarınızın kontrolü bu kişilerin eline geçer. Hatta bu durum, sadece sizin değil, size bağlı kişilerin de güvenliğini tehlikeye atar. Örneğin, bu kişiler sizin gibi davranarak bir arkadaşınıza e-posta atabilir, arkadaşınızın bir bağlantıya tıklamasını sağlayabilir ve bilgilerini çalabilir.

Çevrimiçi hesapların güvenli tutulabilmesi için maalesef ki şifre ile giriş yöntemleri yetersiz kalıyor. Bunu daha güvenli hale getirmenin yolu ise “İki Adımlı Doğrulama” yöntemi. Bu yönteme göre, ilk adımda her zaman yaptığınız gibi şifrenizi giriyorsunuz. İkinci bir adım olarak ise, size özel olarak üretilen tek kullanımlık bir kod gerekiyor. Bu kodu sadece sizin biliyor olmanız ise en önemli kısım. Bu kodu üreten ise yanınızda taşıdığınız fiziksel bir cihaz, cep telefonunuza yüklediğiniz bir uygulama veya cep telefonunuza gelen bir SMS. İnternet bankacılığına giriş yaparken tam da bu yöntemi kullanıyoruz. Aynı yöntemi, çevrimiçi hesaplara giriş yaparken de kullanmak mümkün. Örneğin, Gmail, Facebook, Dropbox, Windows Live gibi çokça kullandığımız tüm bu sistemler, iki adımlı doğrulama yöntemini destekliyor. Bu yöntem bizi nasıl korur derseniz… Diyelim ki Ali e-posta şifrenizi çalmayı başardı ve hesabınıza girmeye çalışıyor. Ali şifrenizi bildiği için ilk adımı rahatlıkla geçecek. İkinci adımda gerekli kodu Ali bilmediği için (cep telefonunuzu Ali’nin çalmadığını varsayarsak!), Ali’nin hesabınıza girme girişimi engellenmiş olacak. Oysaki iki adımlı doğrulama yöntemini kullanmıyor olsaydınız, Ali hesabınıza girerek dilediği her şeyi yapabilirdi. Güvenliğiniz sizin için biraz önemliyse, kullandığınız çevrimiçi hesaplarda bu yöntemi etkinleştirin. Basit bir arama sonrasında, bu yöntemi nasıl etkinleştireceğinizi bulabilirsiniz. Örneğin, Gmail için bu işi yapmak istiyorsanız, Google arama motorunda “Gmail iki adımlı doğrulama” yazarak, karşınıza çıkan ilk sayfaya girip adımları takip edebilirsiniz.

“Ne güzel şifremizi girip, hesabımıza erişiyorduk. Şimdi bir de kod ile mi uğraşacağız?” dediğinizi duyar gibiyim. Kendi bilgisayarlarınızda veya akıllı cihazlarınızda giriş yaptıktan sonra, bu cihazların sizi hatırlamasını sağlayabilirsiniz. Yani kendi cihazlarınızı kullanırken eskisi gibi şifre girerek hesaplarınıza girebileceksiniz. Fakat başka bir bilgisayardan oturum açmaya kalktığınız takdirde, iki adımlı doğrulama sizi karşılıyor olacak. Her zaman cep telefonunuz yanınızda olmayabilir. Bu gibi durumlarda, size özel üretilen kodların bir çıktısını alıp, cüzdanına koyabilirsiniz. Diyelim tatile gittiniz, telefon da yanınızda değil ve koda ihtiyacınız var. Cüzdanınız sizi kurtaracak!

Her ne kadar karışık gözükse de, o kadar da zor değil. Güvenliğiniz her şeye değer. Bir yarım saatinizi ayırıp çevrimiçi hesaplarınızın güvenliğini gözden geçirmenizi tavsiye ederim.

30/05/2015

Yazıcıdan üç boyutlu nesne aldım IN, kağıt çıktı aldım OUT!

Mayıs 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

Günümüzde, bilgisayar olan her mekanda bir yazıcı görmeye alışkınız. Bilgisayar ortamında yer alan bir dokümanın kağıt çıktısını yazıcı kullanarak alabiliyoruz. Bunun için, yazıcıya kağıtları koyuyor, renk renk kartuşları yüklüyor ve çıktımızı heyecanla bekliyoruz. Şimdi sizi bu iki boyutlu dünyadan çıkarıp, üç boyutlu dünyaya sokmak istiyorum. Artık kağıt çıktılardan değil, üç boyutlu nesnelerin oluşumundan bahsediyor olacağız. Üç boyutlu yazıcı fikri ise 1980’lerden beri var olan bir fikir.

Bilgisayar üzerinde üç boyutlu bir çiziminiz olduğunu düşünün ve bu çizimin üç boyutlu, el ile tutulur bir nesneye dönüştüğünü hayal edin. Dijital olarak var olan bir çizimin, fiziksel dünyada var olmasını sağlamak… İşte 3B yazıcıların tam olarak yaptığı bu. Peki 3B yazıcılar ile neler yapılabilir derseniz, çeşitli kullanım alanları var. Örneğin takı, oyuncak, ürün, maket vb. tasarımı yapılıyor. Tercih edilme sebebi ise 3B bir çizimin hızlıca ve ucuz maliyetle el ile tutulur bir cisim olarak üretilebilmesi. Burada ucuz maliyet derken kişisel kullanımdan ziyade, kurumsal bir kullanımdan söz ediyorum.

3B bir çizime sahip olabilmenin iki yolu var. Birincisi, 3B modelleme programı (ör. CAD) kullanarak kendi modelinizi oluşturabilirsiniz. İnternette var olan hazır bir çizimi kullanmanız da mümkün. İkincisi, 3B tarayıcı kullanarak hazır bir nesneyi tarayarak bilgisayar ortamına 3B çizim olarak aktarabilirsiniz. Örneğin, hoşunuza giden bir yüzük gördünüz, 3B tarayıcı kullanarak fiziksel dünyadaki bu nesneyi, bilgisayarınıza yani dijital dünyaya aktardınız. Artık bu beğendiğiniz yüzüklerden, 3B yazıcınızı kullanarak siz de oluşturabilirsiniz.

Nesnenin yazıcı tarafından katman katman oluşturulması

3B yazıcı, önce modelinizi alıyor, bunu ince katmanlar şeklinde dilimlere ayırıyor. 3B yazıcının çalışması için ise plastik bir hammadde gerekiyor, yazıcı bu plastiği eriterek katmanları belirli bir kalınlıkta üst üste koyarak nesnenizi oluşturuyor. Plastik hammadde yerine, metal gibi başka tür hammaddeler ile çalışan yazıcı modelleri de mevcut.

Şu anda Türkiye’de satılan 3B yazıcı modelleri ne kadar derseniz, fiyatlar pek de ev kullanıcılarına göre değil. 500 Euro olan modellerden başlayıp, 9500 Euro olan modellere uzanan geniş bir fiyat aralığı var. Durum bu olunca, hadi bir tane alayım da eğlenceli bir şeyler yapayım demek zor. Zaten cihazı almakla iş bitmiyor ki. Bunun modellemesi var, modeli hazırlamak için gerekli malzemelerin alınması var, var da var… Maliyet artmaya devam ediyor haklısınız. Ama üzülmeyin, şimdi de iyi bir haberim var. İstanbul’da, 3Dörtgen isimli bir konsept mağaza var. Burada 3B yazıcı teknolojisini yakından tanıma imkanı sunuluyor. Dilerseniz 3B baskı hizmeti (basım uzun sürebilir!) alabilir veya kütüphanedeki kitapları karıştırıp kahvenizi yudumlayabilirsiniz. Bunun dışında, 3B baskı hizmeti veren internet siteleri de var. Modelinizi gönderiyorsunuz, üç boyutlu nesneleri basıp adresinize teslim ediyorlar.

İşitme Cihazı - En başarılı 3B yazıcı ürünü — İşitme Cihazı – En başarılı 3B yazıcı ürünü

Beni en çok heyecanlandıran kısım ise 3B yazıcıların medikal alanda kullanılması. Örneğin, işitme cihazlarının çoğu kişinin kulak yapısına göre modellenip, 3B yazıcılar tarafından basılıyor. Bir diğer örnek ise Amerika’dan. Henüz altı haftalıkken nefes alamayan bir bebek için, bir trake borusu üretilmiş. Bebeğe yerleştirilen bu boru sayesinde, bronşların normal işlevini kazanması sağlanmış. Son birkaç yıldır ise, biliminsanları 3B yazıcıları canlı doku ve organ üretiminde kullanmaya başladılar. Yazıcının çalışması için gerekli olan hammade olarak ise canlı hücreleri kullanıyorlar! Bizim ülkemizde de biyo-yazıcılar konusunda çalışmalar yapılıyor. Sabancı Üniversitesi, Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Üretim Sistemleri Programı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bahattin Koç ve ekibi, Dünya’da ve Türkiye’de ilk kez 2014 senesinde, Aort damarı doku örneğini üç boyutlu basarak oluşturdu. Uzun yıllar sürecek bu çalışmanın sonucunda ise, hastanın kendi hücre ve kök hücrelerinin kullanılarak tam fonksiyonlu bir Aort damarı üretilmesi hedefleniyor. Oluşturulan yapay damar, hastanın kendi hücrelerini içerdiği için, vücudun reddetmesi gibi bir durum da söz konusu olmayacak. Sydney ve Harvard Üniversiteleri’nde çalışmalarını sürdüren biliminsanları, biyo-yazıcılar vasıtasıyla kendi kendine büyüyebilen ve hayatta kalabilen canlı doku örneklerini üretmeyi başarmışlar. Harvard Üniversitesi’nden Bertassoni, organ nakli için bekleyen binlerce insanın her yıl öldüğünü, daha çok insanın da çeşitli nedenlerden dolayı doku ve organlarını kaybettiğini dile getirmiş. Tam fonksiyonlu doku ve organlar üretilebildiği takdirde, bu tür hastalar için de bir umut olacağa benziyor.

3B yazıcıları bir sanayi devrimi olarak görenler var. Özellikle biyo-yazıcılar ile üretilecek doku ve organlar merak konusu. Maliyeti yüksek olacak biyo-ürünlerin hedef kitlesi zenginler mi olacak? İnsan hücrelerinin bu deneylerin bir parçası olması ne kadar etik? Canlı doku ve organları üretmeyi başaran insan tanrılaşmaya mı başlayacak? Belki de insan klonlayan makineler, 3B yazıcıların gelişmişi olacak! Tüm bu soruların yanıtlarını gelecekte öğreneceğiz…

12/05/2015

Alan Turing

Nisan 2015 Paros Dergisi’nde yayımlanan yazım.

“Bilgisayar biliminin babası, matematikçi, mantıkçı, savaş zamanı şifre çözücü ve önyargılar kurbanı”

Alan Turing; bilgisayar biliminin öncüsü, yapay zekanın kurucusu, felsefeci, matematik dehası, kriptolojist (şifre çözen) ve hatta bir savaş kahramanı. Turing ismi, birçok insanın hayatına “The Imitation Game” (“Taklit Oyunu”) filmi ile hızlı bir giriş yaptı. Filmin ismi tanıdık gelebilir çünkü bu yılki “En İyi Uyarlama Senaryo” dalında Oscar ödülü, filmin senaristi Graham Moore’a verildi. Filmin senaryosu, 1983’te Andrew Hodges tarafından yazılan “Alan Turing: The Enigma” kitabından uyarlanmış. Filmografik olarak başarılı bir film olsa da, Turing’in gerçekleri de biraz senaryo kurbanı olmuş. Turing’i tanımak konusunda bu film bir giriş sayılabilir, fakat Turing, gerçekleri ile bilinmeyi kesinlikle hak ediyor. “Taklit Oyunu” filminin güzel bir kritiği Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği hocası Prof. Dr. Cem Say’dan [1]. Turing’in gerçeklerini keşfetmek için hocamın yazısını okumanızı tavsiye ederim.

Not: Filmi izlemeyi düşünenler yazının gerisini filmi izledikten sonra okusun 🙂 Diğerleriyle Alan Turing’in hayatına devam edelim…

Turing, 1912’de Londra’da doğuyor. Babası, İngiliz Hükümeti adına, Hindistan Devlet Memurluğu işine devam ediyor. Annesi, Turing ve kardeşinin İngiltere’de eğitim alıp hayatlarını sürdürmelerini istiyor. Eğitim hayatı boyunca, Turing özellikle bilim konusunda başarısını gösteriyor. Henüz küçükken, aklına takılan şeyleri kendi istediği gibi yapıyor. Turing’in matematiğe ilgisi ise ileriki yaşlarda artıyor. 15 yaşlarında iken ileri matematik gerektiren problemleri çözmeye başlıyor, örneğin Einstein’ın görelilik kuramını kavrıyor. Lisansını matematik konusunda tamamlayıp, mantık konusunda da doktora yapıyor.

Four-rotor German Enigma cypher machine, 1939-1945. — İkinci Dünya Savaşı esnasında kullanılan Alman yapımı bir Enigma makinesi

İkinci Dünya Savaşı başlıyor, ve Almanlar kullandıkları şifreli mesajlaşma sistemleri sayesinde savaş esnasındaki haberleşmelerini sağlıyorlar. Enigma isimli bu şifreli mesaj üretici makinelerine çok güvenen Almanlar, bu sistemden üretilen mesajların çözülmesini imkansız görüyorlar. Bu mesajların anlaşılması için, milyarlarca ihtimal denenmesi gerekiyor; ve bunun insanlar tarafından çözülmesi gerçekten imkansız. İngilizler, telsizler vasıtasıyla Almanların haberleşmelerini kayıt altına alabilseler de, bu haberleşmeler şifreli olduğu için hiçbir şey anlayamıyorlar. Diğer taraftan, Enigma’yı çözmek demek, Almanların bir sonraki hareketini bilmek anlamına geliyor, dolayısıyla savaşı İngiltere lehine çevirmenin yolu da Enigma’dan geçiyor. İngiliz Hükümeti, zamanın en iyi felsefeci, matematikçi ve mantıkçılarını bir araya getiriyor ve Enigma’yı çözmelerini istiyor. Bletchley Park’ta bir araya gelen bu dehalar, Enigma’nın ürettiği şifreli mesajları kırmaya çalışıyorlar. Bu konuda, Turing’in katkısı ise büyük çünkü Enigma’ya karşı koymak için, insan gücünün yetersiz ve yavaş kaldığı bunun içinse bir makine tasarlanması gerektiğini öneriyor. Bu makinenin tasarımı için gerekli olan kaynaklar yetersiz olduğu için, Churchill’e bir mektup yazılıyor; Churchill ise bu çalışmaları destekliyor ve “ne istiyorlarsa verilsin” emrini veriyor. Sonuç olarak, Enigma şifresini kıran makine tasarlanıyor ve savaşın daha kısa sürede sonlanması sağlanıyor. Böylece birçok hayat da kurtulmuş oluyor. Savaşın bitmesi ardından, Turing savaş kahramanı ünvanı alıyor.

Turing, 1949 itibariyle, Manchester Üniversitesi’nde bilgisayar laboratuvarının başına getiriliyor. Burada yaptığı çalışmalarda, Turing makinesi modelini gerçekleştiriyor, modelin bulunması ise savaştan önceye dayanıyor*. Turing makineleri matematiksel modeller, ve komutlar bir sıra ile verildiği takdirde yeni makineler tasarlamak mümkün. Bir diğer deyişle, Turing makineleri ile modern bilgisayarların kavramsal temeli atılıyor. Örneğin, bir bilgisayar kullanarak, hem oyun oynayabilir hem de film izleyebilirsiniz. Her yapılan iş için yeni bir makine almazsınız. Bilgisayarın donanımı sabit, fakat üzerine kurulan programlar sayesinde başka işler yapabilirsiniz. İşin özünde ise Turing makineleri var.

Turing, 1950 yılında yazdığı “Bilgisayar Mekanizması ve Zeka” adlı makalesinde, insanlar gibi düşünebilen makineler fikrini ortaya atıyor, ve yapay zekanın tohumları ekilmiş oluyor. “Makineler düşünebilir mi?”, işte makalenin giriş cümlesi bu şekilde. Bu soruya cevap vermek için ise, Turing testi deneyini öneriyor. Bu deneyde soruları soran gerçek bir insan, ve soruları cevaplayan iki taraf var. Taraflardan bir tanesi gerçek bir insan, diğeri ise bir makine. Soru soran kişi, istediği soruyu sormakta özgür. Sohbet yazışmalar aracılığıyla yapılıyor, yani herhangi bir sesli veya görüntülü konuşma ortamı yok. Eğer makine olan taraf, kendisinin bir insan olduğu konusunda soru soran insanı kandırabilirse, bu makinenin insan gibi düşündüğü kabul ediliyor. Turing testi günümüzde yapılmaya devam ediliyor ve belirli bir jüri, taraflardan hangisi insan hangisi makine bulmaya çalışıyor. 65 senedir uygulanan Turing testini geçmeyi başaran bir yazılım yokken; Haziran 2014’te bir Rus ve bir Ukraynalı yazılımcının geliştirdiği Eugene Goostman adlı yazılım, jüriyi kendisinin insan olduğuna ikna ediyor. Eugene Goostman, 13 yaşındaki bir çocuğu taklit ederek, Turing testini geçmeyi başaran ilk yazılım oluyor.

1950’li yıllarda, İngiltere’de eşcinsellik yasadışı ve bir hastalık olarak görülüyor. Turing eşcinsel kimliği yüzünden zor durumda kalıyor. Evinde yaşadığı bir hırsızlık sonrasında, polislerin soruşturması neticesinde eşcinsel olması ortaya çıkıyor. Ceza olarak ise ya hapse girmesi ya da bir sene boyunca hormon tedavisi görmesi gerekiyor. Hapse girmemek için hormon tedavisini kabul eden Turing, devlet işlerindeki kriptografik çalışmalarından da men ediliyor. 1954 yılında, evinde ölü bulunuyor. Nasıl öldüğü çok net bilinmese de, siyanüre batırılmış elma yediği için öldüğü söyleniyor. Annesine göre sebep bir kaza, başka kaynaklara göre ise Turing bir suikast kurbanı. Turing’i anma adına, Manchester Sackville Park’ta bir heykeli yaptırılıyor. Bu heykelin önünde duran plakada yazan metin ise çarpıcı: “Bilgisayar biliminin babası, matematikçi, mantıkçı, savaş zamanı şifre çözücü ve önyargılar kurbanı”.

turingbank — Manchester Sackville Park’ta yer alan Alan Turing heykeli

İngiltere Kraliçesi II. Elisabeth, Turing’in ölümünden 59 sene sonra Turing’den özür diliyor. Turing, eşcinsel olması sonucu hormon işkencesi gören insanlardan sadece bir tanesi. Ya aynı muameleye maruz kalan diğerleri? Onlar da bir özrü hak etmiyorlar mı?

*: Düzeltme için Prof. Dr. Cem Say’a teşekkürler. İşi bileninden daha iyi kim bilebilir 🙂

[1] http://www.cmpe.boun.edu.tr/~say/cbt6mart.htm